Ana içeriğe atla

ÇEND GOTİNÊN XWENDEVANÊ GEWÎ (Avrêl-2009)


                                         ÇEND GOTİNÊN XWENDEVANÊ GEWÎ

Wekî  ku tê zanîn di derheqê  romana kurmancî de ji bo mijar, bûyer ,leheng , vegotin û hwd gelek  tişt têne gotin û têne ceribandin. Nivîskarên me kêm zêde xwe li van ceribandinên nuh diqewiminin û diceribînin. Di şewazên xwe de û di mijarên xwe de dixwazin hin tiştên nuh li romana kurmancî zêde bikin; bi rastî jî e ku ji heq tê jî henin. Ê ku bixwaze hin metafor û teknîkên nuh tevlî wêjaya xwe bike divê mirov wan tiştan bibîne û xweş  fêm bike. Bila biceribînin serkeftî-neserkeftî xem tune. Ji xwe wê xwendevan li gorî pîvanên vergirtina xwendina xwe  wê ji xwe re hilbijêre û wê ji xwe re tahmekê jê bistîne. Em her çiqasî li gor î pîvanên hunerê û wêjeyê  binirxinin jî a dawî wê li cem xwendevan bigihêje rastiya xwe…

Îcar em bala xwe bidin mijarên berhemên me yî niha. Ji mînakan bêhtir çi heye? Ji kerama xwe re hima eletexmîn ji pirtûkxaneya xwe rahêjin çend pirtûkên nuh! Wê xweş were dîtin. Tiştên bellok yek jê leheng in. Hina gellek niviskarên me bi lehengên xwe re li hev nekirine û  lehengên wan  piranî îdeal hatiye afirandin û bêqusûr tê himberî xwendevan . Jiyana wan , tevgerên wan, axaftinên wan  û bûyerên wan tevde neqandî ne û tevde esîl in. Mirov difikire, ma lehengên meyî qeşmer, xayin, tirsonek yan jî kahpik ket tuneye? Bi aweyekî din, bi kêmanî jî be di hundurê mejiyê lehengên me yî  “esil”de û yan jî di ramanên wan de(fantezî,çewitî,keşmerî, cinsî û hwd.) tiştên ecêp( normal) ma qet derbas nabe?

Îro li gor î rojeva wêjeyê lehengên ideal(neqandî, esîl) xwedêgiravî  diviyabû ji zû de derketiba! Kes nema qîma xwe bi van lehanga tînin.  Ez wek  xwendavanêkî nema dixwazim, bê wê çi bi serê lehengên me yî hêja û neqandi were. Tiştên ku em tê derxînin bila ji xêra xwedê neqewime! Ku biqewimi jî bila tiştên ku em jê ditirsin  bila bi serê wî/ê neyê. Tiştên ku tê serê me bila neyê serê tu kesî! (û ji kerama we, bila neye serê jêhatiyên lehengên niviskarên me jî) Jiyan li ber çavê me didome. Tiştên em bi çavên xwe dibînin û dijîn û difikirin dive di berhemên kurdî de neyê veşartin. Bi otosansura nivîskêr nema kes baweriya xwe pê tîne. Ew û ûjdanên wan çawa tahmul dike bila wilo be. Bi qîma xwene; soxî ?

Piçekî ji be xwendevan wexta ku bixwaze ku rahêje pirtûke bixwine, ji jiyana xwe , ji binhişiya xwe û ji çend xalên dimenên ramanê xwe tê de bibîne. Xwendevan çima mîna trajediyen neqandî ji êşê (jan, derd û kul, kezepreşî) pê ve tiştekî dinê di pirtûkên kurmancî de nabîne? Ma para xwendevên tenê êş e? Çima temaya xwurt hertim êş be? Eşên me, derd û kulên me ne kêmin, raste… Bi şiklekî herkesekî kurd ji êşe rahiştiyî para xwe. Bivê nevê ev êş wê têkeve binhişiya me û ji wir dikari têkevî nivisarên me jî.( bixwe ez jî ji ber mijarê, li dora eşê bi rehetî dirim û têm û dibînim ku di para min jî de kerb(êş) heye!)  Sedemên eşê diyarin û bi berbiçav in. Ne ku mirov qet behsa êşê neke. Ev bûye wek êşen  santîmental û ji dû qûna wxendevên venagare. Bi xwe ez ji van êşa yekcar acizim û wilo texmin dikim ku, ê mîna min jî difikirin her ku diçe pirtir dibin. Bi xwe nema qîma min bi van tiştan tê. Ji bo xwedê ki dikarî bibêje ku êşên kesayetî ji êşen kurdî dest pê dike? Rehme emê nema hevûdu bixapînin. Herkes bi şiklekî girêdayî miletê xwe yî. Tu bikî nekî civak û pergal wê bandora xwe li ser kesayetîbûna mirov bike. Lê ev ne bi serê xwe  ye; belkî  bibe atmosfera ku mîna mirov tê de dijî. Derûniya lehangan û binhişaya wan di nivîsaran de  dibin sedemên sereke. Ji serî heta binî ev êşên ku her mirov pê dizanî  di wêjeyê de tê bikaranîn. Ezê bipirsim: Tiştên ku xwendevan bi rehetî pê dizanî (texmîn dikî) çima nivîskar qîma xwe pê tîni? Xwedêgiravî hunervan yan ji nivîskar ku ferqa wî/ê ji xwendavan tune be, em ê çawa jê re bibêjin nivîskar. Ne diviyabû bi çend gavan jî be li pêşiya xwendavanê xwe be û divê xurt bûya. Wexta ku bişibiya me, wê çaxê em ê çima jê re dibêjin hunermend yan jî niviskar? Tiştekî nû neafirandibe û şewaza vegotina wî/ê tune be çi ferqa me û nivîskar dimîne? Bi van tiştên lawaz û ji rêzê heqê tu kesî tuneye ku li benda hurmetê bimîne. Xwe  dikarin bixapînin, lê vê gavê tu hêqê wan li xwendevan tuneye.

Di her curêyên nivîsê de, ji helbestê bigrin hetanî axaftinek(nivîsek) rojane ya jî nûçeyek rojnamê ku bi kurmancî be, bi zamanekî  tewşomewşo tê gotin ku ji êşê(belkî ne êş be jî ) çav sor dibin êş dibarin û yan jî ma’dê wan dixel e. Mirov  tê ku ji wê nivisê sar bibe û zû ji dest bavêje . Nivîs nakene , ziman nabiriqe û şewaz mirov bi serhevde dieciqîne.

Ez carnan difikirim, gelo xwendevanên me yî  kurd ên vê demê ma ewqasî ehmeq in ? Ew dixwînin û tirê lê diqetînin; lê mixabin ne bi kurdî! E ku bi kurdî dixwînin jî, li gorî xwendinên xwe yî  bi zimanêkî biyanî kurmanci muqayese dike. Ez dibêm vê carê xweştir têdigehêje bi kurmancî çi dibe çi nabe. Ez ne bawerim ku tu kes newek î xwendevanê kurdî dilbirahme û li benda çend pirtûkên nivvêketî jî be, ew dilşa dibe. Lê belê ev nebese. Ew dixwaze tahmeke ji zimanê xwe û ji wêjeya xwe hilgire. Dixwaze bi wêjeya xwe hîntir serbilind bibe. Kengî wê bê, ew  nivîskarên ku li xwendevanên xwe digere û ewên ku li xwe zêde bike û xwendevanên  xwe hêj bike?  Ka li kune? Pêdivî bi nivîskarên me yî qurre heyê. Pêdivî bi profesyonelên her cureyên hunerê heye. Wextê xatir û minnetê ji zû ve qediyaye. Bi çend peyva û bi çend siloganên wek vê nivîsa min ez zanim tiştek jê dernakeve. Bimre silogana peyvên kurtêl û bijî gewitîya hunera bi kurdî!..

Wexta ku em xwendina kurdî wek deyndariyekê bibinin (bi xwe û wek geleken me em wilo dibînin) em ê xwe ji van êşa berpirsyar bibînin; em ê mecbûr bimînin ku bi vî awayî xwendina êşên xwe bi fermî dewam bikin. Kes ne deyndarê tu kesî yî. Nivis êdî ne karê biryargirtinê ye. Ji bo berpirsiyarîyê kes nema dinivsîne. Her kes bi qima xwe ye. Kes ne mecbûrê biryarên fermî ye. Kes ne xwediyê êşê ye. Ê ku jê tê, bi gewîtiya xwe, bi kêf û riza xwe dinivîsînî û dixwînî. Ez ji xwendina deyndariyê tu heviyê nakim. ji xwendin û nivîsandina bi vî rengî tu tiştekî orijînal dernakeve. Kengî me bi kêfî xwendina xwe yî bi kurdî- xwebixwe-bi awayekî gewîti be jî devam bikin û bixwînin ez dibêm wê çaxê bi rastî nikaşa gelek tişta, wê bi hêsanî ji holê rabe. Tew nema wê were bîra me û em ê li ser wêjeyê hîntir rehet bibin û li gor î rastiyên xwe bixwînin.

Destpêk, bingeh û hêviyên xweş… Ku mijar xwendina kurdî be gotinên ji rizê li du hev rêz dibin. Tu bala xwe bide kê yek tiştî dibêjî  “Ez di destpêkê deme.” İroj em ne di destpêkê de ne; em di navenda jiyanê û hunerê de ne . Bingeh jî heye ,ne hewceye em li benda mucîzeyên beguman bimînin.Zahmetiyên rojê yên civakî  û hunerî  heye û ez dibêm her xwendevanê kurd, ji van astengî û zahmetiyan xeberdare. Ne ku em xwe bispêrin hin tişta û bi bêdengiyekê li benda mucizeyan bin. Jiyan îroye û dive em ji vê kêliyê kêfekê ji xwe û ji xwendinên xwe bistînin. Ev kêf dibe ku ji eşê jî vere xem nîne.

Ez ne bawerim ku kes nemaye bi pirtûkekê hişyar bibe û bi rastiya xwe bihese xwe nas bike. Wexta propagandaya wêjeyê  qediyaye û ji zû de hilveşiyaye. Kes nema bi du-sê pirtûka qanî dibe. Çawa qîma xwendevên vere, li gorî derfetên xwe û kêfa xwe ji bo xwe dinyayekê çê dike û di vê wateya dinyaya xwe de dijî. Bi formulên xweş û mekanik mirov nikare çend roja reçeteyekê bide tu kesî.

Xwendin û nivîsandin bi tenêbûn dibe. Mirov bi xwendina xwe di tenêtiyê de ye, çi qasî bixwîne ew qasî tenê di hundurê xwe de tenê dimîne û hîntir bi xwe re eleqeder dibe. Geh  ev tevger mirov rehet dike û geh jî bêhêvî dike. Ku kengî yek berhemê bixwîne tena serê xwe ye. Xwendevan û pirtûk bi hevre ne. Tiştên ku em hîs dikin yên ku em difikirin û yên em tê de dijîn tevliheve nivîs û xwendina me ye. Mirov nikare berhema ku bixwîne bilî kesîtîbûna xwe binirxinî. Li gor xwestaka xwendevan î wê dimenê, divê çend berhem hebe ku karibe bi zamanê xwe çend tiştan bixwine.


Mirov nikare xwendina kurdî standardize bike; bê standardîzekirin jî wê nerastiyên û çewitiyên mezin  tê de hebe. İroj xwendevanê dinyayê çawabin ew jî wilo ye. Wek her miletî bi çend ferqa cudatire. Nayê wê watê ku berhemên me, ji rastiya xwendevanên xwe dûr be. Îroj berî hertiştî xwendevanekî bîrbir û xwemxwir heye. Tu qusûr di xwendin û axaftin wan î bi kurdî tuneye. Paradoksên xwendina kurdî bi zêdeyî li cem wan kurdên nexwendeyên kurdî heye. Rastiyek berbiçav heye ku îroj her xwendevanên kurdî xwendevanê zimaneki biyaniye jî ye. Bi vî awayî hayê xwendevan ji wêjeya dinyayê kêmzêde  çê dibe. Jiyana kesayetiyê piraliye û di hundurê xwe de jî nakokiyan dihewînî. Tu standarta kesayetiyê tune yî. Wexta xwendevanên wek kesên piralî, parîkî xwe di berhemên kurdî  de bibîne  ve carê ne wek armancekê; lê belê wek kêfekê berhama di destê xwe de wê bixwîne.

Mijar, bûyer, leheng, cîh, raman, şêwaz, vegotin û hwd divê bi şiklekî bi me nas were. Bi aweyekî din dive xwendevan bi hêsanî karibe hin tişta tê de bibîne.  Bi vî awayî xwendevan karibe  tevlî nav atmosfera berhemê bibe. Tev nakokî- nexweşî û qusûrên xwe û tev guneh û xêrên xwe. Xwendevanên kurd divê ji terefê nivîskarên xwe xweş were nas kirin.

Êdi xwendevana gewî nizanim wê çava bê fam kirin?

                                                                                                                     Avrêl-2009

Yorumlar

Bu blogdaki popüler yayınlar

Modern Kürt Tiyatrosunun İlk Adımları

Yazar/metin merkezli Batı tiyatrosunun Kürt dilindeki ilk örneği, 1919’da Evdirehîm Rehmî Hekarî’yle başlaması, teatral formların Kürtlerde daha öncesinde olmadığı anlamına gelmemelidir. Popüler ve kitlesel bir sanat olan tiyatro tarihsel olarak her dönemde farklı biçimlerde icra edilmiştir. Genel anlamda tiyatro sanatı; kukla, gölge oyunu, köy seyirlik oyunları, çîrokbêj (bir nevi meddah) geniş bir alanda teatral formalara sahiptir. Bu formlar, yakın kültürler ve komşu milletler arasında benzerlikler gösterebildiği gibi veya hepten özgün bir biçim olarak da var olabiliyor. Kürt tiyatrosunda: Taziye, “Sîtav” (Gölge Oyunu) ile “Bûkella” (Kukla), “Mîr Mîran” (Sahte Emir), “Kosegelî-Gaxan”, “Bûka Baranê” (Bolluk-Bereket Oyun Ritüellerinden), “Sersal” (Yeni Yıl), “Newroz” oyun ve temsilleri... Bunun yanı sıra Kürt tiyatrosuna özgü teatral anlatı biçimleri arasında sayılabilecek “dengbêjî” ile “çîrokbêjî” gibi ulusal formlara da sahiptir. Kürt tiyatrosunun geçmişine ve bugününe baktığımı

Tiyatro Terimleri ve Kavramları / Têgih û Termên Şanoyê / Theatre Concepts and Terms

Şanogeriya "Mem û Zîn", Nivîskar: Emîn Mîrza Kerim, Derhêner: Enwer Tuvî, Silêmanî, 1958 Tiyatro Terimleri ve Kavramları / Têgih û Termên Şanoyê  Absürd Tiyatro - Şanoy bêhûde, Şanoya Absurd - Theatre of the Absurd Acı Çekme Oyunu - Lîstika Êşkêşanê - Şanogeriy eşkence, wezen – Passion Play Acıklı Komedya, Komîdyay giryanawî – Tearful Comedy Açık Aksiyon - Aksiyana Vekirî - Over Act Açık Sahne - Sehneya Vekirî - Open Stage Adaptasyon - Lihevanîn, Adaptekirin - Adaptation Agit-prop tiyatro- Şanogerîy bangeşekirdin – Şanoya propagandayî – Agit- Prop Theatre Ago n- Mişt û mirr – Agon Ağlayıcılar - Koroya Giriyê, Barbûkarî grîkî – Choregos Akrobat - Kanbore, qareman, palewan, Canbaz - Acrobat Aksiyon Oyunu - Dramay niwandin, Şanoya Aksiyonê – Play of Acting Aktivizm -  Karaxwazî, Aktîvîzm - Activism Akustik- Dengî, Akûstîk - Acoustic Alternatif Tiyatro – Şanoya Alternatîf- Alternatîve Theatre Anagnorisis – Venasîn, Nasînewe - Anagnorisis A

Ereb Şamîlov "Koçekê Derewîn-1930" Şano

   E reb Şamîlov  Koçekê Derewîn  Pyêsa Du Fesla Sezde Sifeta   (Neşra Dewlata Şêwrê Ermenîstanê, Rewan, 1930)           Gilyê Pêş          Pyêsa pêşin, gerekê beve notla silhekî şêr, ber gilî gotnê terêqa nav xebatçyê Kurmanca da paşda mayî. Eva gilî gotnê min nivîsîne, ne metelok in, ne jî min ber xoe derxistine. Eva îşana qewimîne bûye, niha jî hene nav gundê Kurmanca da.          Her Kurmancekî gele car qewimye, ku çûna cem wan vireka şêxa, pîra qewala û mella koçeka, wane kirye min nivîsye li vê pyêsê. Basa xeberê ez karim navê çend heva hildim, hûnê bizanbin rastê: Koçek Xûdêda ji gundê (Poştê) Karvansarayê qêza Lenînakanê nahya Hacîxelîlê, Koçek Gulê ji gundê Qulibegê qaza Rewanê nahya Ecmîadzînê (Dêrê).             Evana hetta niha jî dixapînin kesîba û orta Hemîk destê terêqa bega, axa û kulaka tev heve. Ew hizdikin paşda mabûna xebatçya; ew timê nezana tûj dikin berî firqeçya û komsomola dibin, çimkî ew firqeçî û komsomola niha paşda davêjin gilî got