Zimanê Teatroya Kurdî (Kurmancî- 2010)

                               Zimanê Teatroya Kurdî (Kurmancî)
Lîstikên salên dawî çi encam derxistine yan jî gihîştiye kîjan merhaleyê? Xetimandinên teatro û lîstikvaniya kurmancî ji ku dest pê dikin? Şanoyên kurdî li welêt û li Stenbolê dixwazin ji xwe re rêyeke çawa vekin? Mirov dikare van pirsan zêdetir bike.

Teatro; peyva berbiçav û texlîda her tiştî… Û bi kurdî teatro tiştekî wêdetir e… Ev rêya hanê zehmet e û êşên wê, astengî û pirsgirêkên wê gellek in. Wekî ku tê zanîn, komên teatroyê û listêkên kurdî kêm in. Yên bi şanoyê eleqedar in jî, ji hev dûr in û ji hev cuda ne; bi gelek ceribandin û şêwazên xwe, mirov dikare van xalan, yek bi yek li ser komên teatroyê bisekine -Ev mijareke din e- Di vê nivîsê de, ez dixwazim qala çend xalên sereke, bi kurtasî pirsgirêkên teatroyên kurdî, bikim. Mijara me ya destpêkê, zimanê şano û lîstikvaniyê ye.

Ji bo ku atmosfera şanogeriya kurdî xweş bê dîtin, divê em piralî lê binerin û binirxînin. Şanogerên me, perwerdehiya lîstikvaniya xwe li ser kîjan hîman û binyatê diafirînin? Derhêner kî ye û derhênerî karê kê ye? Dramatûrjiya lîstikan çiqasî tê kirin? Ji bo lîstikên kurdî çi derfet û tevger hene û şano bi kîjan hevbeşkirinan re tê amedekirin? Lîstikvaniya xwe li ser kîjan teoriyan bi kar tînin? Ji bo çi di listikên wan de tiştên nepenî weyna sereke dilîze? Nexweşiya alegoriyê ji ber çi ye? Tekiliya şano û wêjeya kurdî çiqasî li hev dike? Nivîskarî û repertûara şanoyê di çi rewşê de ye? Şanogerên me bi kurdî dikarin hunera xwe bînin ziman?

Teatroya bi kurdî, piştî damezirandina NÇMê, ji salên 1990î heta 2010an, nêzî bîst salan di ser re derbas bû. Bi gelek zehmetî û astengiyan rûbirû ma. Ku em îroj bala xwe bidin van şertan, em ê bibînin ku di gelek qonaxên şanoyê de, bi ser neketiye û tev negeriyaye. Pê re pê re hêviyên xweyî salên nodî hilnegirtiye. Yan jî em dikarin zêtetir jî bêjin: Xetimiye…

Nexweşiyên şano û lîstikavaniya kurdî… Mirov nizane wê ji kîjanê dest pê bike. Her çiqasî li ser navê “profesyonelî” çend xebat têne kirin jî, di van mînakan de jî nexweşiyên ji dehên salan her didomin. Wek her kurdî, ez jî dixwazim balê bikişînim ser zimanê şanoyê.

Hişê şanogeran tevlihev e û ew bi xwe jî gelek caran nizanin bê çi dikin yan jî hunera wan ber bi ku ve diçe? Belê, mirov dikare qala astengiyên pergalê û pirsgirêkên aborî ji bo berhemên pêşandeyan (produksiyonan) de nîşan bide. Ez dibêm mirov, ne hevce ye van astengiyan yek bi yek bi lêv bike; heman tişt ji xwe xuya ye. Mirov ne kor be, wê bi hêsanî ji vê rewşa tengijî ye, bibîne û tê bigihêje…

Mirovên ku huner ji xwe re kiribin kar û keda xwe daninê, ji jiyana rêza pergalê derketine û gelek tişt ji xwe re kirine derd û armanc. Bi van karên hunerî tercîha xwe jî, di serî de bi kurdî kirine û dixwazin di vê babetê de hûr û kûr bibin. Em bala xwe bidin şanogeran û têkevin tengala wan û em li derdora “Şanoya Kurdî” binerin… Wê berî her tiştî çi bê(neyê) dîtin: Kurdî…

Yê ku zimanê wî/ê, di jîyana hunera wî/ê de ne serdest be, bila ji kerama xwe, navê kurmancî bi xwe nezeliqîne. Ziman ji bo şanoyê ne bes e; nemaze bê ziman jî şano nayê kirin. Ji bilî çend kesan pê ve, em nikarin bihejmêrin yên ku kurdiya wan herikbar û kurdiyek bi qarakter be. Hîna em nehatine ser xala mijara hunara van kesan. Ji bo ku em hunara wan binirxînim yan jî li gorî pîvanên hemdemî veçirînin, divê em wan kesan bi kurmanciya wan û bi berhemên wan, bibînin û guhdar bikin; da ku em hunera wan piralî binasin. Wê çaxê emê karibin bigihêjin encamekê. Yên ku bi salan li ser şanoya kurdî ked dane û xebitîne, beriya hunera wan zimanê wan tune.

Devê kîjan şanogerî vebe heman tişt e: Kurd bi kurdî nizanin û lê xwedî dernakevin. Divê nizanim çi bê kirin, da ku kurd karibin kurdiya xwe bi kar bînin…. Xweş tê gotin, kes ne li dijî vê ramanê ye. Herkes dipejirîne û tevlî vê yekê dibe. Xwestekên balkêş û heviyên mezin êdî bi gotinên qelew naqede. Şanoger, piralî tê dîtin, li ser sahnê û li derveyî sahnê… Divê raman û peyvên wan bi tevgerên wan re xuya bibe û helwesta wan berevajî neke. Divê temaşevan bi kurdiya şanogeran şa bibe.

Şanogerên ku tercîha xwe bi zanebûn ji bo şanoya kurdî kiribin, em qala wan dikin. Gelek hunermendên şanoyê hene ku ji bo kurdî, bi tirkî tev digerin. Mijara me ne kurdên tirkî ye! Bi çend galegalên kurdî, dixwazin millet ji wan re, hima li çepikan xin. Û çend gotinên nîvpolîtîk û sloganîk ji bo van kesan bes e! Em qala kesên ku bi derfetên xwe û bi tercîha xwe, hunera xwe bi kurdî dikin tenê qala wan dikin…

Zimanê wan kesan ne qels e; tuneye… Zimanê wan kulliyan xwariye. Tekstên xwe jiber dikin… Li ser listîkên xwe bi kurdî nafikirin û napeyivin. Ji bilî ser sahnê, bi kurdî qet napeyivin… Ev jî tiştekî pir normal e; da ku xetere û nezaniyên wan ên bellok dernekevin… Çimki hunera wan bi kurdî nehatiye amadekirin û ne jî hatiye xebitandin. Ev nexweşî ji berê de heye û hîna jî dewam dike. Yan kor bûne yan jî hunara kurdî şaş fêm kirine.

Kesê/a ku hunerê diafirîne beriya her tiştî ji bo xwe tev digere. Zimanê ku bi kar aniye jî berê wî/ê kesî/ê aleqeder dike; pişt re civatê. Şêwaz, bi zimanê rolên xwe derdikeve û diyar dibe. Lîstikvan bi zimanê xwe pêşengiya civatê dike û bi zimanê xwe ji bo hevparbûnê dibe mînak. Bi vê ciddiyetê takekesiya ziman dibe ya civatê. Ziman bi saya şanoger li nav civatê digere û standartbûnekê bi xwe re tîne. Zimanekî xwedî karakter û bi qalîte lîstikvaniya kurdî xurtir dike. Pê re têkiliya bi temaşevan re jî qewîntir dike. Ziman û şanogerî ji bo her zimanî di heman rolê de ye.

Bila kes nebêje, ez ji bo kurdan bi kurdî diaxivim. Her kes ji bo xwe bi kurdî diaxive yan jî dinivîse; çawa ku her kes ji bo xwe dixwe, vedixwe, radizê, radibe û dijî. Her kes ji huner û zimanê xwe berpirsiyar e. Tu kes nikare bibêje: Ez ji bo ku zimanê xwe bi pêş ve bixim bi şanoyê aleqeder dibim û pê re mijûl dibim. Ev helwesteke çawa ye ku şanoger xwe pê girê didin? Ev xwestek şaşitiyeke mezin jî bi xwe re tîne. Hunera kurdî pêşî ji bo kes e; pişt re ku hêja be helbet wê rojekê bigihêje rastiya xwe û bigihêje temaşevanên xwe.

Mirov wexta wek temaşevanekî pêrgî van erzaniyan dibe; êdi nema dilê wî/ê li şanogeriya kurdî vedibe. Şanogerên me, temaşevanên xwe nas nakin û naxwazin nas bikin jî. Li gorî rastiyên hişk û sedemên polîtîk nêzîkî temaşevan dibin. Şanogerên me xwe ji civaka xwe bilintir dibînin û xwe serdest dihesibînin! Têne ew bi tişta/ên çê û xerab dizanin! Peyva temaşevan çi ye, çawa difikire ne di bala wan de ye. Bila salonên şanoyê tije bibin û bilêtên lîstikan werin firotin bes e!

Mirov (temaşevan) çawa ji van encaman aciz nebe? Bala xwe bidinê; şanogerên kurd ji bilî li ser sahneyê, bi kurmancî nizanin! Ku ji ber berpirsiyarî û pêwendiya kurdî, eger israra bi kurdî li wan were kirin, şanogerên me wê çaxê li kurdî xwedî derdikevin. Şanogerên me bi darê zorê û ji mecbûriyê bi kurdî diaxivin. Ev nakokî bersivan tevdeyan pûç dike.

            Di jiyana rojane de, mirov nikare tiştekî li wan bike bar; ew bi qîma xwe ne. Çawa bixwazin, karibin kîjan zimanî bi kar bînin, ew xweser in; ew û wijdanê wan dizan e. Ku mijar hunera wan be û yên li hemberî wan kurd be û bi kurdî bizane êdî bila kurdî be! Di van şert û mercan de jî, dîsa kurdî nekeve nav hunera wan; bila mirov destê xwe ji wan bişo!

Bikaranîna tirkî, ya ji bo hunera kurdî; ne hewce ye em qala vê mijarê bikin jî. Ev jî nexweşiya ji salan e. Bi carekê mirov nikare dev jê berde. Ev yek ji bo her xwendeyên kurdî xetereyek û nakokiyeke berbiçav e. Tirkî di her qada jiyanê de derdikeve pêşberî her kesî, ku ev mijar li ba hunermendên kurd neyê çareserkirin, wê temaşevan û civak çi bike? Ne ji bo pêwendiyê, ji bo hunera kurdî helwesta şanogerên me divê zelal bibe û hesabê xwe bikin…

Gelek şanoger her gavê dibêjin: Çima pêşî li zimanê me dinerin û tenê vê yekê rexne dikin û hunera me ji bîr dikin? Ma wê temaşevan li çi guhdar bike û wê li çi binere? Wexta kurdiya şanoger qels be, yan jî têra gotina wî/ê neke, helbet wê temaşevan vê yekê bibîne û bibêje. Huner ku xweş be, pişti ku zimanê fêmkirin bala mirov dikişine. Ma ku dengê yekî/ê nexweş be tu kes li wî dengî guhdarî dike û kêfekê jê distîne?

Korbûn ji bo ku ji holê rabe divê nirxandina ziman nebe pirsgirêka bazara ji bo hunerê. Her kes dikare bi kurdi biaxive, ev ne pesindayînek e; lê tu kes nikare hunera xwe bi zimanekî qels bi kar bîne. Gelo, lîstikvanên kurd, bi xwendin û nivîsandina kurdî re çi qasî têkildar in?