Ana içeriğe atla

Ji Arşîvê: Hevpeyvîna Mehmet Uzun bi “Hesenê Metê” re*



Mehmet Uzun: Tu dikarî ji kerema xwe hinekî behsa xwe û jiyana xwe bikî?

Hesenê Metê: Di sala 1957an de li gundekî Erxenî ji diya xwe bûme. Zaroktiya min li gund buhuriye, dûre bi qasî deh salan ez li hêla Mêrsînê mame. Piştî jûnta 1979 an ez jî mecbûr mame ku ji welêt derkevim. Di sala 1983an de ez hatime Swêd. 

Te  kengî û çawan dest bi nivisînê kir? Çi tesîr li te kir?

Ez bawer im aksiyona  nivîsandinê, bi gotineke din karê nivîsandinê, ne karekî wusa ye ku meriv di demekê de an jî di carekê de biryara xwe bide û dest pê bike. Destpêka nivîsandinê, dûmahîka prosesekê ye. Proseseke mereqdarî, daxwaz û hunermendiya rûhî ye. Bêguman ev tişta, dûre di dewlemendiya jiyanê re derbas dibe, tev stîl, form û hûnandinên xweş, tê li jîrî û zanebûna meriv disekine. Û ev prosesa ji bo min hîn jî dom dike. Ji ber vê yekê gelek dijwar e -bi kêmanî ji bo min- ku ez bibêjim, min di payiza sala x’ê de dest bi nivîsandinê kir, an jî ezê dest pê bikim. Piştî ku ez ji welêt derketime, pirsa nivîsandinê her di ruhê min de hebûye û min nivîsandiye jî. Li ne bi mana ku ewê çap bibe,û bi kurmancî jî nîne.

Nivîsandina bi kurmancî, min li Swêdê dest pê kiriye, piştî sê termîn kursa kurmancî -hezar carî mala wî ava- Ekrem kurseke zimanê kurdî vekirî bû bi çend hevalan re me dixwest, em kurdiya xwe bi pêş bixin. Ji bo vê yekê jî me karê wergerandinê da pêşiya xwe û me her yekî çend çîrokên Çêxov wergerandin.

- Te heta niha çend berhem/eser  û li ku weşandine?

Bi navê “Keça kapîtan” min romaneke Aleksandr Pûşkîn wergerand û da çapê (1988). 
Ew kurteçîrokên Çêxov, yên ku min wergerandibûn, dû re tev wergerên hevalên din bi navê “Mirina Karmend” weke pirtûkekê hate çapkirin (1989).
Hinek kurteçîrok û mijarên ku di nav xelkê de, bi manedarî têne gotin, min xwest ez wan bi awakî edebî binivîsînim. Çi ji destê min hat, min kir û bi navê “Ardû” ew jî weke pirtûkekî çap bû (1990). 
Çardeh kurteçîrokên ku min nivîsî bûn û gelekî wan jî di rojname û kovaran de çap bûbûn, min di pirtûkekê de berhevkir û bi navê “Smîrnoff” da çapê (1991). 
Bi navê “Merivên Reben” min romaneke Dostoyevskî wergerand û da çapê (1991). Wekî din jî min ji Aleksandr Pûşkîn pênc çîrokên ku bi navê “Çîrokên Biyelkîn” in, wergerandine û nuha li ber destê min e ku ez wan ji bo çapê amede bikim. Ev hemû berhemên ha jî li Swêd hatine çapkirin.

 - Bi baweriya te, rewşa ziman û edebiyata kurdî îroj çawa ne?

Bi Baweriya min hinek problemên zimanê kurmancî hene. Problemên ku di roja îroyin de rewşa kurdan dest nade ku çareser bikin. Gramer û ferheng, lewra baştirîn karê gramer û ferhengî bi otorîta zanistiyeke akademîk dibe. Otorîta zanistiyeke akademîk jî bi otorîta dewletekê dibe.


Ku mirov bala xwe bidine karê wan kesên ku gramerê xebitîne an jî dixebitin, di nav êş û zikreşiyêkê de ne. Mîr Celadet Bedirxan bi zanîna gelek zimanan, tev zimanzanên biyanî, gramerek ava kiriye. Îro kêm kes li gor gramera wî dinivîsîne. Serqîsê; lêker, negasion…hwd. Di nav me kurdan de jî îro ez wê têgihiştinê nabînim ku li gel her dijwariyê werine ba hev, bi hev re li gor zanebûn û kanebûna xwe bi hinek guhertinên radikal gramerên heyî nû bikin, guhertinên ku dibin, her kes li gor xwe dike. Ev jî anarşî û aloziyekê derdixe pêş.

Ji hêla ferhengê de pêwîstiyeke me ya mezin ji ferhengekê heye. Lê bi tevahî rewşa zimanê  kurmancî di roja îroyîn de ewqas ne xirab e. Ez bi vî zimanî dipeyivim, dixwînim, dinivîsînim û di vî zimanî de hêdî hêdî karê wergerê jî dibe. Ku ev problemên gramer û ferhengî jî çareser bibûya, birîna pişta me ê ber bi kewandinê biçûya.

Ku em werin ser edebiyata kurmancî ez bi xwe îro edebiyatê bi derketina çend pirtûkan nikanim  bipîvim. Îro zêde ne dijware ku meriv pirtûkekê binivîsînin, navê çîrok, piyes an jî romaneke lê bikin û çap jî bikin. Ev pir rehet e. Lê ez hebûna edebiyatê, têgihiştina edebiyatê dibînim. Mixabin vê têgihiştinê jî îro bi gelemperî ez di nav me de nabînim. Edebiyat hinek prensîbên xwe hene, nivîskarê xwe hene, xwendevan û rexnegirên xwe hene, lêkolînerên xwe hene, fakultên xwe hene, edebiyat bir birpisiyariyeke xwe heye… Û ji bilî van hemû tiştn jî edebiyat gelek celebên xwe hene. Lê di vî warê de ez tiştekî berbiçav û cîgirtî nabînim ku li ser dîtinên xwe bibêjim. Rast e, destpêkek heye û hinek tişt tenê nivîsandin, lê ku meriv navê edebiyatê li viya bike, wê çaxê ezê weha bi lêv bikim: Edebiyata Kurmancî di dewra naşitiya xwe de ye. Zêtir jî nîne.

- Ji bo rojên bê, çi plan û bernamên te yên edebî hene?
 Gelek in, lê ne tiştekî maqûl e ku ez nuha de çêli wan bikim.
 


* Ji “Antolojiya Edebiyata Kurmancî” (Tümzamanlar Yayıncılık, 1995, Rûpel: 374-376) 


 

Yorumlar

Bu blogdaki popüler yayınlar

Modern Kürt Tiyatrosunun İlk Adımları

Yazar/metin merkezli Batı tiyatrosunun Kürt dilindeki ilk örneği, 1919’da Evdirehîm Rehmî Hekarî’yle başlaması, teatral formların Kürtlerde daha öncesinde olmadığı anlamına gelmemelidir. Popüler ve kitlesel bir sanat olan tiyatro tarihsel olarak her dönemde farklı biçimlerde icra edilmiştir. Genel anlamda tiyatro sanatı; kukla, gölge oyunu, köy seyirlik oyunları, çîrokbêj (bir nevi meddah) geniş bir alanda teatral formalara sahiptir. Bu formlar, yakın kültürler ve komşu milletler arasında benzerlikler gösterebildiği gibi veya hepten özgün bir biçim olarak da var olabiliyor. Kürt tiyatrosunda: Taziye, “Sîtav” (Gölge Oyunu) ile “Bûkella” (Kukla), “Mîr Mîran” (Sahte Emir), “Kosegelî-Gaxan”, “Bûka Baranê” (Bolluk-Bereket Oyun Ritüellerinden), “Sersal” (Yeni Yıl), “Newroz” oyun ve temsilleri... Bunun yanı sıra Kürt tiyatrosuna özgü teatral anlatı biçimleri arasında sayılabilecek “dengbêjî” ile “çîrokbêjî” gibi ulusal formlara da sahiptir. Kürt tiyatrosunun geçmişine ve bugününe baktığımı

Tiyatro Terimleri ve Kavramları / Têgih û Termên Şanoyê / Theatre Concepts and Terms

Şanogeriya "Mem û Zîn", Nivîskar: Emîn Mîrza Kerim, Derhêner: Enwer Tuvî, Silêmanî, 1958 Tiyatro Terimleri ve Kavramları / Têgih û Termên Şanoyê  Absürd Tiyatro - Şanoy bêhûde, Şanoya Absurd - Theatre of the Absurd Acı Çekme Oyunu - Lîstika Êşkêşanê - Şanogeriy eşkence, wezen – Passion Play Acıklı Komedya, Komîdyay giryanawî – Tearful Comedy Açık Aksiyon - Aksiyana Vekirî - Over Act Açık Sahne - Sehneya Vekirî - Open Stage Adaptasyon - Lihevanîn, Adaptekirin - Adaptation Agit-prop tiyatro- Şanogerîy bangeşekirdin – Şanoya propagandayî – Agit- Prop Theatre Ago n- Mişt û mirr – Agon Ağlayıcılar - Koroya Giriyê, Barbûkarî grîkî – Choregos Akrobat - Kanbore, qareman, palewan, Canbaz - Acrobat Aksiyon Oyunu - Dramay niwandin, Şanoya Aksiyonê – Play of Acting Aktivizm -  Karaxwazî, Aktîvîzm - Activism Akustik- Dengî, Akûstîk - Acoustic Alternatif Tiyatro – Şanoya Alternatîf- Alternatîve Theatre Anagnorisis – Venasîn, Nasînewe - Anagnorisis A

Ereb Şamîlov "Koçekê Derewîn-1930" Şano

   E reb Şamîlov  Koçekê Derewîn  Pyêsa Du Fesla Sezde Sifeta   (Neşra Dewlata Şêwrê Ermenîstanê, Rewan, 1930)           Gilyê Pêş          Pyêsa pêşin, gerekê beve notla silhekî şêr, ber gilî gotnê terêqa nav xebatçyê Kurmanca da paşda mayî. Eva gilî gotnê min nivîsîne, ne metelok in, ne jî min ber xoe derxistine. Eva îşana qewimîne bûye, niha jî hene nav gundê Kurmanca da.          Her Kurmancekî gele car qewimye, ku çûna cem wan vireka şêxa, pîra qewala û mella koçeka, wane kirye min nivîsye li vê pyêsê. Basa xeberê ez karim navê çend heva hildim, hûnê bizanbin rastê: Koçek Xûdêda ji gundê (Poştê) Karvansarayê qêza Lenînakanê nahya Hacîxelîlê, Koçek Gulê ji gundê Qulibegê qaza Rewanê nahya Ecmîadzînê (Dêrê).             Evana hetta niha jî dixapînin kesîba û orta Hemîk destê terêqa bega, axa û kulaka tev heve. Ew hizdikin paşda mabûna xebatçya; ew timê nezana tûj dikin berî firqeçya û komsomola dibin, çimkî ew firqeçî û komsomola niha paşda davêjin gilî got